Mahfi Eğilmez: İktisat siyaseti esnek olmalı

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Mahfi Eğilmez

Son günlerin öne çıkan tartışması; “faiz indirilmeli mi yoksa olduğu yerde bırakılmalı mı” sorusuna karşılık arayan tartışma. Bu tartışma birinci ağızda insanların iki kümeye ayrılmasına yol açıyor: (1) Az sayıda iktisatçı ve çok sayıda endüstrici, tüccar, esnaf faizlerin düşürülmesini savunuyor. (2) Çok sayıda iktisatçı ve az sayıda endüstrici ve tüccar da faizin olduğu yerde kalmasını savunuyor. Kümeler birinci bakışta bu türlü üzere görünse de kendi içlerinde de ayrılıyorlar. Mesela birinci gruptakiler ortasında Merkez Bankası’nın faizi çabucak indirmesini savunanlar var. Bunlar daha çok endüstrici, tüccar, esnaf üzere piyasada iş yapanlar. Yaklaşık üç yıldır ucuz maliyetle kredi kullanmaya ve yenilemeye alışık olduklarından yine bu türlü bir ortama dönülmesini talep ediyorlar. Bir öteki küme enflasyonda baz tesiriyle oluşacak indirimin ortaya çıkmasını ve birkaç ay devam ettiğinin görülmesini ve sonrasında Merkez Bankası’nın faiz indirimine gitmesini öneriyor. Alışılmış her iki kümede da indirim için farklı oranlar söylem edildiğine değinmeye gerek bile yok. İkinci gruptakiler ortasında pek fazla bölünme bulunmuyor. Genel olarak bu yıl boyunca faizin olduğu yerde kalmasını savunuyorlar.

Bendeniz, okuyanlar ve izleyenler bilir, Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine başladığı 2021 yılı Eylül ayından tekrar faiz artırımlarına başladığı 2023 Haziran ayına kadar uzun müddet enflasyonun yükseliş eğiliminde olduğu bir ortamda faiz indiriminin yanlış olduğunu ve faizin yükseltilmesi gerektiğini savundum. Faiz artırılmasının gerekli hatta koşul olduğunu savunurken, iktisatta çöküşe, batışlara yol açabilecek, ani ve süratli artırımlar yerine yavaş yavaş lakin kararlı biçimde artırım yapılmasını önerdim. Faiz artırımı teklifini yaparken “bugün içine düştüğümüz ekonomik kahırları aşmak için tek başına faiz artırmak yetmez, yanında kesinlikle hukukun üstünlüğü, demokrasi, bilime dayalı eğitim başta olmak üzere yapısal ıslahatları da başlatmamız gerekir” görüşünü öne sürdüm. Merkez Bankası, sahiden Haziran 2023’den başlayarak yavaş yavaş ve kararlı biçimde faizi yüzde 8,5’den yüzde 50’ye kadar getirdi ve orada durdu. Buna karşılık yapısal ıslahatlara başlanmadığı üzere hiçbir hazırlık da yapılmadı. Münasebetiyle faizin artırılması, tek başına iktisattaki olumsuz beklentileri gidermeye yetmedi.

Son vakitlerde Merkez Bankası’nın Eylül ayında, Ağustos ayındaki 12 aylık birikimli enflasyon oranını gördükten ve enflasyonun baz tesiriyle de olsa düştüğüne ikna olduktan sonra faizi yavaş yavaş indirmeye başlaması gerektiğini söylüyorum. Bir öbür deyişle birinci kümede yer alanlardan faizin çabucak indirilmesini değil de Eylül’de durum görüldükten sonra indirilmesi gerektiğini söyleyenlere katılıyorum. Mevcut siyaset faizinin gerçek enflasyona nazaran epey düşük olduğu, enflasyonda gerçek bir düşüşün şimdi görülmediği ve muhtemelen Eylül’de de görülmeyeceği, esasen düşüşün baz tesiriyle olması beklendiği halde niye Merkez Bankası’nın faiz indirimi yapması gerektiğini öne sürdüğümü açıklamaya çalışayım: Bugün bankalar, Merkez Bankası’nın siyaset faizine uygun olarak mevduata yıllık yüzde 40 – 50 ortasında faiz veriyorlar. Bu faiz, yabancı fonların yurt dışından (mesela Japonya’dan) çok düşük faizle borç alıp Türkiye’ye getirmesini epey cazip kılıyor. Tıpkı durum yurt içinde dövizi olup da bunu bankada mevduat olarak tutanlar, konutlarındaki kasalarda yahut banka kasalarında saklayanlar (kayıt dışı varlıklar) için de cazip bir ortam sağlıyor. Bu fonlar ve şahıslar dövizlerini bozdurup Türk Lirasına dönüyor ve yüzde 45 faizle bankaya yatırıyor. Ülkeye dışarıdan döviz girişi ve yastık altından döviz gelişi olunca kur sabitleşme eğilimine giriyor. Böylelikle parayı yatırdıkları tarihteki kur vade sonunda birebir seviyelerde kalmışsa, ellerine geçen parayı tekrar dövize döndüklerinde kelam konusu yüzde 45 faiz birden döviz faizine dönüşmüş oluyor. Bu durumda Türkiye, dövize yüzde 45 faiz ödeyerek inanılmaz bir maliyete katlanmak durumunda kalıyor. O nedenle bendeniz bu duruma yol açan siyaset faizinin yavaş yavaş (birer ikişer puan) indirilmesini ve bu maliyetin düşürülmesini savunuyorum. Zira bu maliyet, Türkiye’nin uzun mühlet katlanabileceği bir maliyet değil. Bu indirimin yavaş yavaş yapılması, ülkeye gelen yabancı fonların, döviz tevdiat hesabı sahiplerinin korkutulmaması için gereklidir. Aksi takdirde ani çıkışlar gerçekleşirse güzel berbat oluşmaya başlayan istikrar yine bozulur.

Kur sıkıntısına de değinelim. Öteden beri görüşüm Merkez Bankası’nın kurla hiç uğraşmamasıdır. Merkez Bankası faizi yanlışsız belirlerse kur sıkıntısını piyasa resen çözer. Esasen üçlü açmaz denilen yaklaşım da bunu gerektirir. Buna karşılık Merkez Bankası faizi yanlış belirlerse kur daima sorun olur ve müdahale edilme mecburiliği doğar. Müdahalelerin de hem piyasayı bozmak hem de rezerv kaybetmek üzere maliyetleri vardır. Bunun tipik örneğini 2021 Eylül ile 2023 Haziran ayları ortasında yaşadık. Merkez Bankası, enflasyonun yükselme eğiliminde olmasına aldırmadan faizi düşürdü, kur süratle yükselmeye başladı. Bu sefer dehşete kapılıp kura satış yoluyla ve kur muhafazalı mevduat hesabı (KKM) aracılığıyla müdahale etti. Bu üç yıllık devirde Merkez Bankası hem faizi hem kuru düzenlemeye çalışarak piyasayı büsbütün kenara koydu. Sonrasında bu yanlışlardan dönülmeye çalışılsa da bu, o denli kolay bir iş değil. Bugün karşımızda o üç yılın yanlışlar birikiminin yarattığı bir çelişkiler yumağı var: (1) Merkez Bankası faizi düşürse, döviz çıkışı olacak, bunun sonucu olarak Merkez Bankası’nın rezervleri düşüşe geçecek. Ayrıyeten kur yükseleceği için enflasyonu da yükseliş tarafında etkileyecek. (2) Merkez Bankası faizi yerinde bıraksa ülke olarak döviz mevduatına yüzde 45 faiz ödemek üzere olağandışı bir maliyete katlanılmaya devam edilecek. (3) Faizi tıpkı bırakıp döviz alarak kuru yükseltmeye çalışsa, bu işin sonu yok. Zira dövizi biz basmıyoruz.

Bu aksiliklere rağmen faizi yavaş yavaş indirerek ortaya çıkan bu carry trade faciasından yeni bir facia yaratmadan çıkmak gerekiyor.

Bazıları, “geçmişte faiz artırılmalı diyordun artık indirilsin diyorsun” ya da “eskiden kur yükselişi durdurulmalı diyordun artık ihracatçı düşük kurdan şikâyetçi diyorsun” formunda yorumlar yaparak benim yazdıklarım ya da söylediklerimde çelişkiler olduğunu öne sürüyor. Maalesef toplumda bir kesim insan okuduğunu anlayamıyor. Bu insanların okuryazar olması hatta yükseköğrenimli olması hatta ve hatta unvan sahibi olması ne yazık ki bu gerçeği değiştirmiyor. Bu arkadaşlar, “koşullar değişse bile görüşler değişmemeli” fikrindeler sanırım. Meğer toplumsal bilimlerin en temel kuralıdır: “Sosyal bilimler insan odaklıdır. Vakit değişir, şartlar değişir, beşerler değişir. O vakit eski görüşlerin de yenilenmesi gerekir.” Dün enflasyon yükseliyordu faizin artırılması gerekiyordu. Bugün enflasyon (baz tesiriyle de olsa) düşüyor. Bu durumda faizin de yavaş yavaş düşürülmesi gerekiyor. Kur problemi ise daha değişik. O, büyük ölçüde faize bağımlı. Faizi hakikat belirlerseniz kur da gerçeği yansıtır. Yani ayrıyeten kura müdahale edilmesine gerek yoktur.  Bir toplantıda Keynes’e sormuşlar “Üstat, şartlar değişirse ne yaparsınız?” Keynes yanıtlamış: “Koşullar değişirse ben de niyetimi değiştiririm, siz ne yapardınız?” 

Son olarak şunu vurgulayayım: İktisat siyaseti, bilhassa de para siyaseti esnek olmalıdır. Tıpkı dalgalı (esnek) kur siyaseti üzere. Enflasyon yükseliyorsa faiz yükseltilmeli, düşüyorsa düşürülmelidir. Faizle ilgili kararın tesirinin aylar sonra piyasaya yansıyacak olması değerli değildir. Zira piyasa bu türlü bir kararı çabucak bir istikamet belirleyici olarak alır ve uygulamaya geçer.

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır